Niniejszy materiał obejmuje prawie wszystkie jednostki chorobowe, odpowiednio uporządkowane, z którymi można się spotkać chowając karasie ozdobne. Starano się tu problem maksymalnie uprościć, aby wykład był jasny dla każdego hodowcy zainteresowanego chorobami i leczeniem złotych rybek. Nie wnikamy głębiej w etiologię schorzeń, a sugerowane środki lecznicze i stosowaną terapię starano się opisać i dobrać w ten sposób, by leki były dostępne w handlu i łatwe w użyciu. Przedstawione symptomy schorzeń oraz sposoby ich leczenia w pewnym stopniu odnieść można także do innych gatunków ryb akwariowych, stąd opracowanie służyć może również jako ogólny przewodnik terapeutyczny.
Dobrze pielęgnowane i właściwie karmione karasie ozdobne 1) raczej rzadko zapadają na choroby i nie są atakowane przez pasożyty. Ryby będące w dobrej kondycji same w jakimś stopniu potrafią się bronić przed chorobami. Tym nie mniej nawet przy najbardziej odpowiedniej opiece zdarza się, że złote rybki zaczynają chorować. Każdy żywy organizm w ciągu swego życia jest bowiem stale zagrożony na atak ze strony mikroorganizmów i pasożytów oraz wystawiony na urazy mechaniczne.
Mimo powszechnej wśród akwarystów opinii o wyjątkowej „twardości” karasi ozdobnych, trzeba je uznać za szczególnie podatne na różnorodne schorzenia. Symptomy dolegliwości w początkowym okresie rozwoju choroby nie zawsze są widoczne i łatwe do wykrycia. Zwykle są one lekceważone z powodu braku podstawowej wiedzy w tym zakresie. Nie są też powszechnie znane wśród hodowców sposoby pozwa-, łające rozróżnić czy ryba jest zdrowa czy chora, nie posiadają też oni praktycznych umiejętności właściwej terapii. Tylko niewielu akwarystów umie sobie skutecznie radzić z leczeniem karasi ozdobnych.
Bardzo Często procesy chorobowe są wynikiem wielu nakładających się czynników. Osłabione ryby ulegają wtórnej infekcji bakteryjnej lub inwazji pasożytów, zaś przebywanie w niekorzystnych warunkach środowiskowych w znacznym stopniu pogłębia złożony proces chorobowy, który najczęściej doprowadza do śnięcia ryby.
W warunkach środowiska naturalnego, jak i w akwarium, które dla organizmu zwierzęcego jest środowiskiem sztucznym, na rybę oddziałują następujące czynniki, warunkujące stan jej zdrowia i prawidłowy rozwój biologiczny:
Czynniki chemiczne 1. Właściwości wody 2. Zanieczyszczenia wody 3. Składniki diety 4. Związki azotowe i inne opady metaboliczne
Czynniki fizyczne 1. Temperatura 2. Światło 3. Wysokość słupa wody 4. Rozpuszczone gazy
Czynniki biologiczne 1. Liczebność populacji 2. Współżyjące gatunki ryb i organizmów wodnych 3. Wymagania przestrzenne 4. Mikroorganizmy (niechorobotwórcze i chorobotwórcze) 5. Makroorganizmy (pasożyty zewnętrzne – ektopasożyty oraz pasożyty wewnętrzne – endopasożyty)
Czynniki proceduralne
1. Manipulacje 2. Transport 3. Wyposażenie techniczne zbiornika 4. Stosowana karma (pokarmy żywe lub sztuczne) 5. Leczenie schorzeń
W zależności od przyczyny powstania schorzenia wyróżnić należy choroby: zakaźne (infekcyjne), pasożytnicze, funkcjonalne, środowiskowe.
Choroby zakaźne (infekcyjne) wywoływane są przez wirusy i bakterie
Choroby pasożytnicze powodują glony i grzyby oraz pasożyty zwierzęce: pierwotniaki, robaki, skorupiaki i owady.
Schorzenia funkcjonalne są najczęściej następstwem błędów popełnianych przez hodowcę w zakresie żywienia, narażania ryb na urazy mechaniczne, nie zapewnienia odpowiednich chemiczno-fizycznych właściwości wody, dopuszczania naturalnych, wrogów itp.
Choroby środowiskowe powodowane są przez niekorzystne warunki ekologiczne. Chodzi tu głównie o takie zaniedbania jak: niedobory tlenowe, znaczne odchylenia odczynu wody, zatrucia związkami chemicznymi, nagłe zmiany temperatury, niewłaściwie dobrane podłoże, rośliny oświetlenie basenu itp.
Schorzenia mogą być uwarunkowane także czynnikami dziedzicznymi, w postaci zwiększonej śmiertelności larw i narybku, występowania niedorozwoju, potworkowatości i innych nieprawidłowości w budowie anatomicznej. Sprawami tymi jednak tutaj się nie zajmujemy gdyi mają one związek z badaniami genetycznymi.
Przeciwdziałanie chorobom polega głównie na profilaktyce, sprowadzonej do poprawy warunków w jakich ryby przebywają i przestrzegania racjonalnych metod chowu. Większość zabiegów leczniczych w zasadzie polega na doprowadzeniu chorej ryby do lepszej kondycji W znacznym stopniu wysiłki te chronią też pozostałe ryby przed nieoczekiwanymi dolegliwościami.
Stosowanie właściwej prewencji, a także skuteczne likwidowanie choroby w dużym stopniu zależą od wiedzy posiadanej przez akwarystów i są bezpośrednio uzależnione od stosowanych zabiegów przeciwdziałających pojawieniu się choroby oraz od sposobów przeprowadzania leczenia.
Na marginesie warto odnotować, że schorzenia występujące u karasi ozdobnych i w ogóle ryb akwariowych nie są antropozoonozami, czy że nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia człowieka 2).
Środki lecznicze
Zestaw leków, którymi można leczyć chore karasie ozdobne, je różnorodny, choć proponowana tu lista specyfików na pewno nie jest pełna. Wygodniej jest używać środki łatwo dostępne i proste w użyciu Praktycznie nie wszystkie specyfiki mogą być potrzebne, jednak niektóre z nich warto mieć stale w domu. Z naszej „apteczki” starano się wykluczyć te leki, których zdobycie może być utrudnione. Z tych też powodów z małymi wyjątkami, nie uwzględniono tu oferowanych przez sklep zoologiczne leczniczych preparatów akwarystycznych, pochodzenia krajowego i zagranicznego. Niektóre specyfiki można nabyć jedynie na podstawie recepty 3), którą po wyjaśnieniu powodu z pewnością uzyskamy. Trzeba mieć na uwadze, że antybiotyki i niektóre leki są drogie stąd środki te należy traktować jako ostateczność. Zalecić należy tu dużą ostrożność i rekomendujemy je raczej doświadczonym w leczeniu ryb hodowcom. W opracowaniu użyto nazw specyfików według nomenklatury farmakologicznej, zestawiając je dla przejrzystości alfabetycznie. Środki, których nazwę ujęto w cudzysłów, to preparaty spotykane w handlu zoologicznym.
Przed przystąpieniem do terapii leczniczej specyfikami farmakologicznymi należy spróbować leczenia środkami najprostszymi. Baczne obserwowanie ryb i ich zachowania jest jednym z podstawowych obowiązków hodowcy, co przy próbach leczenia chorych zwierząt w znacznym stopniu ułatwia podejmowanie właściwych działań
Zestawienie stosowanych środków leczniczych
L.p.
Specyfik
Dawka
Leczone schorzenia
Sposób leczenia
Czas trwania terapii
1
ACIDUM BORICUM (Kwas borowy)
1-3% roztwór ciepło-wodny 4g/0,25 I wody
Katarakta oczu
Przemywanie
1-2 razy dziennie
2
AMMONIUM HYDRICUM SOLUTUM (Woda amoniakalna)
10-25 cm³ /1,0 I wody
Gyrodactylus
Kąpiel
10-15 minut
3
CHININUM HYDROCHLORICUM (Chinina)
1 drażetka 0,3g/30 l wody lub 2 drażetki 0,05g/10 l wody
Trichodina
Kąpiel
1-2 dni
4
Chloramina
1g/15 l wody
Ektopasożyty
Kąpiel
2-4 godziny
5
AMPICILLIN Rp. + SYNTARPEN Rp
Uwaga: Nie dodawać do wody w akwarium!
0,5 g (fiolka) + + 0,25 g (fiolka) na 50 I wody
Infekcje bakteryjne; Oodinium; Ichthyophtirius
Kąpiele
Stosować obydwa leki łącznie w osobnym basenie.
1-2 dni, powtarzać co 2-gi dzień w nowym roztworze
30 g +30 g soli kuchennej/5 l wody (1 duża łyżka + 1 duża łyżka)
Zaburzenia pęcherza pławnego; zaburzenia układu trawiennego
Kąpiel
Szczypta zmieszana z pokarmem w kulkę
4 godziny
Jednorazowo doustnie
17
NYSTATYNA Rp.
Uwaga:
Nie dodawać do wody w akwarium!
1 tabletka dopochwowa 100 000 j.m./50 l wody
Ichtiosporidioza; mikozy
Kąpiel
4 dni
18
OLEUMRICINI (Olej rycynowy)
1-2 krople
Zaburzenia w układzie trawienia
Doustnie
Jednorazowo
19
PANTOCID
1 tabletka/1 l wody lub 2 tabletki/1 l wody
Odkażanie wody; wyjaławianie akcesoriów
Kąpiel
Kąpiel
1 godzina
30 minut
20
PARAFINUM LIOUIDUM (Olej parafinowy)
1 – 2 krople
Zaburzenia w układzie trawienia
Doustnie
Jednorazowo
21
RIVANOLUM
0,1 g/50 l wody (1 tabletka/50 l wody)
Ektopasożyty
Kąpiel
Parę dni wg kondycji ryby
22
Sól (kamienna, morska, kuchenna) Woda morska
10-15 g/1 l wody 20 g/1 l wody 25 g/1 l wody Proporcja 1 : 5 (woda morska + woda słodka z akwarium)
Ektopasożyty
Kąpiel
Kąpiel
Zanurzenie
Kąpiel
20 minut
10-40 minut
10- 20 sek.
20 minut
23
SULFACETAMIDUM NATRIUM Rp.
10% roztwór
Katarakta oczu; rany mechaniczne lub ropne
Przemywanie
2-3 razy
24
Tran leczniczy
1-2 krople
Zaburzenia w układzie trawienia; wycieńczenie – organizmu (Mykobakterioza)
Doustnie
Jednorazowo lub powtórzyć
25
VASELINUM ALBUM (Wazelina)
Odrobina na mokrej watce
Otwarte rany i skaleczenia mechaniczne
Posmarować po przemyciu
Jednorazowo lub powtórzyć
26
Woda utleniona
U w a g a:
Stosować w osobnym naczyniu. Dodając do akwarium należy wstrzymać filtrację!
20 ml 3% roztworu/1 l wody lub 1 cm³ /5 l wody
Myksobakteriozy
Kąpiel
10-15 minut raz dziennie przez parę dni
Przygotowując odpowiednie preparaty lecznicze należy pamiętać, iż specyfik trzeba zawsze rozpuścić w wodzie i rozprowadzać w kąpieli, stopniowo, obserwując reakcję ryby. Czasem w naszej terapii wystarczą roztwory mocno rozcieńczone. Apteki nie zawsze są gotowe okazać nam pomoc. Dlatego problem ten musimy rozwiązać we własnym zakresie stosując rozcieńczanie pośrednie. Rozpuszczając np. nadmanganian potasu czy Akrylflawinę (Trypaflawinę) w proporcji 1 g/100 l wody, stosując leczenie w basenie 10-litrowym, do którego w związku z tym należałoby wprowadzić 0,1 g specyfiku, postępujemy w następujący sposób:
rozpuszczamy 5 g specyfiku w 1 litrze wody (1 litr = 1000 ml), otrzymując rozcieńczenie, z którego 20 ml będzie równe 0,1 g użytego preparatu. Matematycznie proces ten można przedstawić następująco:
5 : 1000 = 0,1 : x; x = 1000 . 0,1/5
A więc wlanie 20 ml otrzymanego roztworu do 10 l wody da nam żądaną koncentrację (1 mg – miligram = 0,001 g).
Leki przeciwko pasożytom powinny zabić sprawcę niedomagania, muszą więc być trujące, przy czym szkodliwe działanie na rybę będzie tu zawsze mniejszym złem, którego jednak nie wolno lekceważyć. Przekonanie, że „wiele pomaga lepiej” jest zupełnie błędne, dlatego wskazane dawki muszą być ściśle przestrzegane. Należy odnotować, że niektóre specyfiki nie są sprzedawane w czystej postaci i np. w tabletkach towarzyszą im pewne dodatki.
Akcesoria pomocnicze
Aby skutecznie i właściwie przeprowadzić określone leczenie chorych ryb potrzebne są odpowiednie akcesoria. Zestawienie ich obejmuje następujące przedmioty: dwie siatki do łapania ryb, wata, kompresorek do aeryzacji wody oraz kamień rozpylający i rurka doprowadzająca z zaciskaczem, termometr, grzałka mocy odpowiedniej dla zbiornika leczniczego, 1-2 zbiorniki klejone o pojemności 5-12. l wody, 1-2 flanelowe szmatki, duża nie głęboka miska emaliowana, 2-3 małe płytkie miseczki emaliowane lub porcelanowe, 2-3 zakraplacze, małe pęsety z zakończeniem płaskim i rowkowatym, mały skalpel lub żyletka, menzurka na płyny z podziałką w ml lub cm³ , najcieńsze igły do zastrzyków jednorazowego użycia, strzykawki jednorazowego użycia lub strzykawka insulinowa o pojemności 2 cm³ , 1-2 małe pędzelki (najlepsze są stosowane do oczyszczania obiektywów fotograficznych).
Powyższe zestawienie uwzględnia na wyrost potrzeby w tym zakresie. Wymienione akcesoria nie są kosztowne, niektóre z nich mamy w domu (miski, miseczki). Trzeba jednak mieć na uwadze to, że w terapii leczniczej lepiej jest używać sprzętu specjalnie na ten cel przeznaczonego. Użyte w toku zabiegów leczniczych akcesoria winny być zawsze po wykorzystaniu zdezynfekowane (Pantocit, chloramina, nadmanganian potasu, wygotowanie). Unikamy w ten sposób infekowania ryb zdrowych lub ponownych zachorowań wyleczonych okazów. Trzeba też pamiętać, że niektóre ze specyfików stosowanych w terapii leczniczej złotych rybek są toksyczne dla ludzi.
Do miareczkowania np. cieczy służyć mogą: szklanka = 250 cm³ lub 250 g, mała łyżeczka do herbaty = 5 g, duża łyżka stołowa = 18 g, butelka od mleka = 1 l itp. płaska łyżeczka soli = 10 g, duża łyżka = 30 g.
Diagnoza
Zachowanie się ryb zdrowych w porównaniu z okazami o osłabionej kondycji lub chorymi różnią się od siebie. Poznanie ogólnych cech charakterystycznych wyróżniających osobniki od chorych jest więc istotne w naszej praktyce hodowlanej.
Ryba zdrowa jest aktywna. Ma jasne oczy i błyszczącą skórę. Jej płetwa grzbietowa jest napięta, co szczególnie widoczne jest jeśli rybę odizolujemy od innych osobników. Pływa normalnie, utrzymując kierunek ruchu spokojnym poruszaniem ogona i płetw. Przestraszona, np. nagłym stuknięciem w akwarium, ucieka w sposób płynny i zdecydowany.
Na ciele ryby zdrowej nie ma zadrapań, widocznych uszkodzeń, partia brzuszna i piersiowa nie wykazują objawów nabrzmienia czy spuchnięcia. Płetwy są równe bez postrzępień, ubytków, złamań promieni, siadów zaczerwienień żyłek, zgrubień i widocznych wykrzywień. Płaty płetw piersiowych, brzusznych, odbytowych i ogonowych są równo zakończonej zaokrąglone, i szerokie na końcach. Płetwa grzbietowa równomiernie zwęża się ku końcowi. Wszystkie płetwy są szeroko rozpościerane i naprężane; ruchy ich są płynne i falujące.
Oczy ryby zdrowej mają rogówkę zupełnie przeźroczystą a źrenicę czarną, dużą i wyraźnie okrągłą, Tęczówka jest połyskliwie złocista : lub perłowa, u okazów o białym ubarwieniu. U okazów zupełnie czarnych, np. teleskopów, tęczówka też jest czarna, choć można spotkać i nieliczne okazy o tzw. rubinowych oczach, to znaczy połyskujących przy odbiciach światła czerwienią, co stanowi cechę wyróżniającą, a nie objaw chorobowy. Tęczówka oka może być czasem lekko upstrzona czarnym, nierównomiernie rozrzuconym, pigmentem. Balonowe twory u odmiany, standardowej pyzatek, są przeźroczyste i równomiernie wypełnione płynem surowiczym oraz proporcjonalnie wykształcone. Oczy teleskopowe muszą być równe i proporcjonalne.
Zdrowa ryba łapczywie pożera podawane pokarmy, zwiększając swą aktywność w porze karmienia. W ciągu dnia, w zasadzie pływając po całym akwarium, przebywa głównie w środkowej partii toni wodnej. Jedynie w czasie karmienia pływa przy powierzchni wody lub przy dnie. Śpiąc lub odpoczywając „stoi” w środkowej partii toni, lekko od czasu do czasu wachlując płetwami piersiowymi. Pozostałe płetwy są wówczas lekko napięte, a ogon falujący.
Odchody zdrowego osobnika są krótkie i w parumilimetrowych odcinkach od razu opadają na dno. Normalnie mają ciemne (czarne) ubarwienie, ale kolor ich w dużym stopniu zależny jest od karmy. Ryba zawsze ma apetyt i jest żarłoczna.
Skrzela ryby zdrowej są krwistoczerwone.
Ryba chora. Każde odchylenie od opisanej wyżej normy, tzn. zachowanie przez rybę nieprawidłowej pozycji ciała przez dłuższy czas: głową w górę lub w dół, leżenie na boku, do góry brzuchem, kołysanie się, drgawki, trudności w pływaniu, „stanie” lub leżenie w jednym miejscu, chowanie się w zaroślach i ciemnych miejscach to wszystko symptomy złego stanu zdrowia ryby. Nadęty brzuch lub partia piersiowa, wpadnięte lub wytrzeszczone oczy, przekrwienia i plamy na powierzchni ciała, czarne lub brązowo rdzawe plamy (nie mylić z naturalną pigmentacją łusek), sterczące łuski upodabniające rybę do szyszki, znamiona wychudnięcia wskazują, że ryba znajduje się w zaawansowanym stadium schorzenia. Występowanie na ciele różnego rodzaju puszków (białawej waty i niteczek), białych kropek, jątrzących się okrągłych ran i wżerek, czerwonych plamek itp. to objawy patologiczne.
Chora ryba jest niemrawa, jakby ospała. Nie reaguje na uderzenia w szybę. U osobnika chorego płetwy są zazwyczaj wydłużone, ostro zakończone, a na ich końcach mogą wystąpić czarne paski, mogą się one rwać i wykazywać znaczne ubytki oraz wystrzępienia. Na płetwach ogonowych i innych występują wyraźne zaczerwienienia cienkich żyłek,. Płetwa grzbietowa jest opadnięta i nie naprężona.
Ryba należąca do odmiany standardowej pyzatek może mięć baloniki pod oczami matowe (żółte), mało przeźroczyste, co świadczy o infekcji wirusowej. Na balonikach mogą też wystąpić przekrwienia, lub tendencja do zmiany ich objętości.
Brak chęci do pobierania pokarmu jest objawem choroby lub osłabienia. Słabą kondycję wyraźnie uwidoczniają odchody ryby. Jeżeli zwisają one z odbytu w postaci długich nitek, mają jasną barwę, są strzępiące się, a po urwaniu wypływają na powierzchnię wody unoszone widocznymi pęcherzykami gazów – oznacza to, że w układzie trawiennym ryby występują zaburzenia i ma miejsce zła przemiana materii; Inne symptomy pozwalające na uznanie ryby za chorą opisano przy właściwych jednostkach chorobowych.
Terapia
Zauważenie u ryby niektórych z opisanych wyżej objawów nie musi od razu oznaczać, że jest ona poważnie chora. Można to odnieść zwłaszcza do niedomagań układu trawiennego, które są najczęstszym schorzeniem, spowodowanym nieracjonalnym żywieniem i brakiem zachowania podstawowych wymogów higieny w akwarium. Niedomagania te można usunąć stosując doustnie małą dawkę (na końcu noża) epsomiłu (pozycja 16 w spisie leków), którą należy zmieszać z suszonymi rozwielitkami oraz 1-2 kroplami tranu lub innego oleju oraz ugotowanymi i opłukanymi płatkami owsianymi. Ze składników tych należy utoczyć małe kulki. Można też podać rybie bezpośrednio do pyska nad wodą, lekko ją podtrzymując, 1-2 krople tranu, oleju rycynowego, parafinowego lub glicerynowego (pozycje 24, 18, 20 i 10 zestawienia leków) używając do tego zakraplacza. Wygodne jest też skropienie miąższu bułki jednym z wymienionych olejów, uformowanie kulki i podanie rybie do zjedzenia. Można też wstrzyknąć podskórnie do małej dżdżownicy 1-2 krople oleju i nakarmić nią chorą rybę. Czasami ryba taka odmawia przyjęcia pokarmu. Przy leczeniu zaburzeń w układzie trawiennym należy zastosować siedmiodniową ścisłą głodówkę. Angielscy hodowcy zalecają przeczyszczanie ryby przez 2-minutowe zanurzenie w oleju rycynowym, a następnie przeniesienie do miseczki z wodą, aby olej spłynął z jej ciała przed ponownym przeniesieniem do akwarium. Jest to dosyć drastyczny sposób i praktyki tej raczej nie rekomendujemy.
Jeżeli po paru dniach po przeczyszczeniu, przy równoczesnym stosowaniu ścisłej głodówki, ryba nie wykazuje poprawy stanu zdrowia uznać należy, że schorzenie jest poważniejsze i trzeba przystąpić do ponownego postawienia diagnozy. Można ją przeprowadzić zestawiając symptomy chorobowe z załączoną listą diagnostyczną chorób karasi ozdobnych.
Przystępując do leczenia chorej ryby należy przestrzegać następujących zasad:
Nie należy podejmować terapii leczniczej bez dokładnego ustalenia przyczyny niedomagania. Wprawdzie w wielu wypadkach szybkie leczenie jest konieczne, ale stosowanie leków tylko dlatego, że ryba jest bierna nie zawsze jest wskazane. Ryba powinna być odizolowana, przeczyszczona i obserwowana przez 1-2 dni, przy równo czesnym stosowaniu głodówki. Jedynie w wypadku braku poprawy należy podjąć odpowiednie leczenie.
Kąpiel lecznicza winna być przygotowywana za każdym razem od nowa. Początkowo lepiej jest stosować większe rozcieńczenie roztworu leczniczego, stopniowo przemieszczając rybę do silniejszych stężeń; Podobnie należy postępować w procesie odwrotnym, przemieszczając rybę z kąpieli leczniczej do wody w akwarium.
Przekraczanie określonej dawki specyfiku dodawanego do kąpieli leczniczej jest niebezpieczne.
Przy przemieszczaniu chorej ryby z jednego zbiornika do drugiego należy zwracać uwagę na identyczność temperatury wody w obu basenach.
Zamiast stosowania kąpieli w roztworze soli kuchennej można stosować wodę morską. Wodę taką można przesączyć przez watę, aby oczyścić ją z zanieczyszczeń.
Jeżeli ryba po przeniesieniu do kąpieli leczniczej wykazuje oznaki zaniepokojenia, należy ją zaraz przenieść do słabszego roztworu. Zróżnicowanie reakcji osobniczych na stosowane medykamenty może być znaczne.
Zaleca się przeprowadzanie zabiegów leczniczych po zachodzie słońca. Pozwala to rybie w ciągu nocy wyjść z szoku wywołanego zabiegiem.
Przy wszystkich zabiegach ryba powinna być jak najmniej dotykana. Chodzi o to by nie wywołać dodatkowych urazów mechanicznych. Dotknięcie ryby gołą ręką jest dla niej swego rodzaju szokiem termicznym. Dotykanie chorej ryby dozwolone jest tylko czystymi i mokrymi rękami, najlepiej opłukanymi jasnym roztworem nadmanganianu potasu. Przy konieczności dokonywania zabiegów poza środowiskiem wodnym głowa ryby musi być zawsze przykryta mokrą tkaniną. Wszelkie manipulacje poza wodą muszą być wykonywane szybko i sprawnie.
Każda chora ryba wymaga odizolowania. Zbiornik powinien stać w miejscu zacienionym (zasłonięty). Musi być on utrzymywany w idealnej czystości. Nie powinien być wyposażony w podłoże i roślinność. Wskazany jest niski poziom wody i jej aeryzacja. Temperatura ustabilizowana, około 20ºC. Można zalecić stosowanie tzw. „zielonej wody”, zawierającej%bardzo liczne mikroskopijne glony, która wpływa na ryby wzmacniająco i w niektórych wypadkach jest dobrym środkiem leczniczym.
Jeśli ryba nie reaguje na zastosowane leczenie lepiej jest ją po prostu zabić w bezbolesny sposób.
Ryba z zaburzeniami układu trawiennego nie powinna być karmiona. Przy innych chorobach można podawać w niewielkich ilościach duże rozwielitki. Przy braku apetytu pokarm należy odstawić.
_____________ 1) Por. „Akwarium” numery 1, 2 oraz 3-4 z roku 1981. 2) Bardzo rzadkim wyjątkiem może być jedynie zarażenie bruzdogłowcem szerokim (Diphyllobothrium lafum), czyli płazińcem z podgromady tasiemców właściwych, którego żywicielami pośrednimi w stadiach rozwojowych są oczliki (Cyclops) oraz ryby stawowe i jeziorne. 3) W zestawieniu leków oznaczono to symbolem: Rp.
Niedomagania i choroby, na które zapadają karasie ozdobne
4. Choroby środowiskowe 4.1. Niedomagania na skutek wahań temperaturowych 4.2. Gazy i sole w wodzie i ich oddziaływanie na ryby 4.3. Rola tlenu (zamartwica – asfiksja, niedobory tlenowe – anoksemia, embolia gazowa – zator) 4.4. Szkodliwe oddziaływanie odczynu wody (wahania pH) 4.5. Choroby przy podwyższonej zawartości dwutlenku węgla w wodzie (CO2) 4.6. Niedomagania na skutek błędów przy wymianie wody 4.7. Zatrucia
5 Inne choroby 5.1. Czarniakomięsaki (Melanosarcoma) – melanoza 5.2. Szok nerwowy 5.3. Nowotwory 5.4. Choroba nerek
Nalot podobny do waty: a schorzenie wtórne na zranieniach u ryb oraz na obumarłej ikrze; szarawo-białe lub żółte pieniste kłaczki lub włoski na ciele, skrzelach i płetwach;b mogą następnie wystąpić owrzodzenia i ubytki obumarłych tkanek na ciele; skrzela zsiniałe; Szkliste oczy mogą być pokryte błoną, co doprowadza do ślepoty ryby.
2.4.
Pleśniawka (Dermatbmikoza) – (Saprolegnia)
– (ACHLYA)
2
Aksamitny wygląd powierzchni:
– drobniutkie węzełki na ciele i płetwach podobne do mącznego pyłu koloru złocistego lub szarego; ryba jest niespokojna, ociera się o grunt i rośliny lub spokojnie „stoi” w zaroślach; płetwa grzbietowa 1 ogonowe obwisłe i jakby sklejone; tkanka płetw rozpada się; wystę pują watowate kłaczki łuszczącego się naskórka; osobne partie skóry i płetw mają szaro-brunatne ubarwienie; ryba wykazuje dobry apetyt aż do nagłej śmierci, co często wprowadza w błąd.
2.1.
Choroba aksamitna (Oodinium)
3
Niebiesko-biała błonka;
a nieregularne mętne plamy na ciele, które następnie łączą się w ca łość Lrozszerzają jako wżerki; łuski wzdłuż pham są chropowate i zma towiałe; występują zaognienia;
2.6.
Kostioza (Ichthyobobo)
b utrata apetytu; leżenie na boku; chudnięcie; niebiesko-biały nalot śluzowy na ciele; następnie utrata łusek;
2.12
Chilodoneloza (Chilodonella)
c ospałość; początkowe zmatowienie skóry przekształca się w białawy nalot w związku ze wzmożonym wydzielaniem się śluzu; nalot może się oddzielić od ciała w postaci kłaczków; ryba szuka bieżącej wody np. aeryzacją; pojawiają się objawy anoksemii; skrzela są zaognione i pokryte śluzem białego koloru, co utrudnia oddychanie; ryba kołysze się i „stoi” w miejscu; żyłki na płetwach (szczególnie ogonowych) nabrzmiewają i są krwisto-czerwone; potem płetwy rwą się i mogą być na końcach zaczerwienione; schorzeniu mogą towarzyszyć inne objawy wtórnej inwazji ektopasożytów;
2.14
Trichodinoza (Tnchodina)
d objawy niepokoju wyrażającego się kołysaniem, rzucaniem się w różne strony i uderzaniem o nieruchome obiekty; ryba ociera się o grunt i rośliny; może też „stać” w jednym miejscu; obserwuje się wyraźnie brak apetytu; narybek nie rośnie; na powierzchni ciała pojawiają się płaskie owrzodzenia, które mogą się pokryć dermatomi-kozami; występuje przyśpieszony oddech i stałe podpływanie do powierzchni wody; wyraźna anoksemia;
2.16
Gyrodaktyloza (Gyrodactylus)
e stan pobudzenia i niepokoju; zmniejszona częstotliwość oddechu; ryba kładzie się na boku lub leży do góry brzuchem; silne wydzielanie śluzu, który odbarwia skrzela i całe ciało; mogą pojawić się białe plamy w różnych miejscach na ciele; zahamowanie oddechu gromadzi na skrzelach wiele nieczystości organicznych, co działa toksycznie poprzez wzrost dwutlenku węgla (CO2) w organizmie, utrudniając oddychanie; ciało ryby, która zginęła, jest skręcone koliście lub wygięte łukowato, pokrywy skrzelowe i otwór gębowy mocno zaciśnięte.
4.4
Zbyt kwaśne środowisko (Obniżone pH wody)
4
Blade plamy:
a nie przyjmowanie pokarmów; ogólne osłabienie; mała ruchliwość; kurczenie płetw i występowanie szybko następujących po sobie drgających ruchów płetw piersiowych; zblednienie ubarwienia; ryba trzyma się blisko źródła ciepła (grzałka, żarówka od góry) lub w górnych partiach toni wodnej; ryba „stojąc” na jednym miejscu lub wolno poruszając się do przodu wykonuje kołyszące się ruchy całym ciałem; mogą wystąpić wtórne dermatomikozy;
4.1
Zbyt zimna woda lub nagłe przeniesienie ryby do chłodnej
b ryba pływa na boku; jednostronny lub dwustronny wytrzeszcz oczu; cysty wewnętrzne powodują odstawanie łusek w różnych miejscach na ciele; czasami wygląda to, jak opuchnięcia; przy otwarciu martwej ryby, na organach wewnętrznych widoczne są dosyć duże białe 1 grudki;
2.10
Mikrosporidiozy – (Glugea)
c poblednięcie ciała; zaburzenia koordynacji ruchów; nienaturalne powożenie ciała ogonem w dół pod kątem 45-60°; ryba próbuje skaczącymi ruchami utrzymać normalne położenie; przestaje przyjmować pokarm; narybek nie rośnie; obserwuje się ogólne wyczerpanie; czasem występuje rwanie się płetw; nocą ryba znajduje się w stałym ruchu; badanie mięśni i’głowy po śmierci ryby – ujawnia w nich szaro-białe lub przeźroczysto-białe węzełki;
– (Plistophora)
d ryba często „stoi” i jest mało aktywna; chowa się w kątach i ciemnych miejscach zbiornika; płetwy ogonowe są opuszczone; czasem występuje brak koordynacji ruchów i ryba pływa skokami; nie przyjmuje pokarmów; chudnie; ubarwienie ciała blednie; mogą pojawić się czerwone kropki na ciele; mogą wypadać łuski, na których miejscu tworzą się płaskie wrzody; płetwy rwą się; może wystąpić wodo-brzusze, wytrzeszcz oczu lub ich zapadnięcie; obserwuje się wykrzywienie kręgosłupa lub szczęki, zmętnienie oczu i pojawienie się czarnej pigmentacji na oddzielnych częściach ciała; może pojawić się zapadnięta pierś; chore ryby – giną; leczenie jest trudne
1.2
Mykobakterioza (Mycobacterium) – tzw. gruźlica
5
Czerwone plamy:
a por. pkt. 4. d);
1.2
Mykobakterioza (Mycobacterium) – tzw. gruźlica
b zaognione powierzchnie na ciele;
1.11
Furunkuloza (czyraki) (Bakterie)
c na ciele ryby pojawiają się najpierw ciemne plamki, które po jakimś czasie przyjmują postać drobnych czerwonych owrzodzeń, podobnych do ukąsań; ranki są powodem wtórnych infekcji dermatomiko-zami; występują też stany zapalne przewodu pokarmowego
1.4
Choroba wrzodowa (Pseudomons)
d ryba chudnie; inne objawy i zachowania – nieznane.
5.4
Choroba nerek(?)
6
Małe białe kropki rozsiane w różnych miejscach:
a utrata apetytu; ospałość; ocieranie się o grunt i rośliny; kropki na ciele i płetwach osiągają wielkość główki od szpilki lub są mniejsze; U waga: nie należy mylić się z wysypką perłową u samców, pojawiającą się na pokrywach skrzelowych i pierwszym promieniu płetw piersiowych w okresie poprzedzającym i w czasie tarła.
2.13
Ichtiftirioza – (Ichthyophthirius)
7
Białe kropki wielkości główki od szpilki:
– czarne plamy na skórze i płetwach; u narybku obserwuje się skrzy wienia kręgosłupa; ociężałe ruchy; chudniecie i złe żerowanie; może wystąpić p*zekrwienie j obrzęk skóry na płetwach, szary nalot, owrzo dzenia u nasady płetwy grzbietowej; pasożyty mogą osiedlać się w różnych organach wewnętrznach i w skórze.
2.26
Metacerkarie przywr (różne gatunki)
8
Połyskujące gruzełki i narośle podobne do owocu maliny:
– na płetwach i skórze występują początkowe gruzełki lub płaskie narośle; czasem są one obłożone melanoforami (komórkami z czarnym pigmentem); gruzełki mogą też być znajdowane na ściankach prze wodu pokarmowego, w śledzionie, gonadach i na skrzelach; charakte rystyczne jest równoczesne występowanie na skrzelach ryby racztów z rodzaju Copepoda (Ergasilus, Lernaea i Argulus).
1.5
Limfocystoza (Wirusy)
9
Krwawiące owrzodzenia:
a jpor. pkt 11.b);
2.3
Ichtiosporidioza (Ichtyosporidium)
b por. pkt 4.);
1.2
Mykobakterioza (Mycobacterium) – tzw. gruźlica
c por. pkt 5.b).
1.11
Furunkuloza (czyraki) (Bakterie)
10
Okrągłe, obramowane czerwono ubytki:
– silne wydzielanie śluzu w miejscu przyczepienia się pasożyta; krwotoki; martwica tkanki (nekroza); pasożyt widoczny jest gołym okiem – przeźroczystozielony wielkości małej biedronki lub mniejszy; ryba ociera się o grunt i rośliny, jest niespokojna.
2.25
Arguloza (Argulus)
11
Guzy bez dodatkowych zmian:
a brak szczególnych objawów chorobowych oprócz obrzęków
5.3
Guzy (obrzęki) nowotworowe różnego pochodzenia
b zewnętrzne objawy mogą długo nie występować lub być słabo widoczne; umiejscowienie pasożyta może być różne, wywołujące odmienne objawy i zachowanie:
– w systemie nerwowym – zachwianie koordynacji ruchu, leżenie na dnie i na boku, kołysanie ciałem, czasem drżenie ciała i płetw;
– w oczach – wytrzeszcz oczu;
– w tkance skórnej – guzowate wybrzuszenia, wrzody i rany;
– na płetwach – częściowe lub pełne zniszczenie tkanki między promieniami z których zostają tylko same ości;