Piranie – to popularna nazwa drapieżnych, słodkowodnych ryb, zamieszkujących wody Ameryki Południowej, głównie dorzecza największej rzeki tego kontynentu – Amazonki. Stanowiska niektórych gatunków znane są również z obszarów zlewiska Orinoko i La Plata. Grupa ta obejmuje ryby z jednego rodzaju Serrasalmus. Systematycznie rodzaj ten zaszeregowany jest do podrzędu kąsaczowców (Characoidei) i rzędu karpiokształtnych (Cypriniformes). Na temat krwiożerczości piranii krąży wiele fantastycznych opowieści. W niektórych powieściach przygodowo-podróżniczych autorzy opisują pożeranie dużych zwierząt lub ludzi w ciągu kilku minut, z dokładnym „oczyszczeniem” szkieletu z części miękkich. Część tych opisów jest mocno przesadzona, choć nie ulega wątpliwości, że niektóre z nich mogą być i częstokroć są prawdziwe. Cztery, spośród szesnastu opisanych gatunków, są bardzo niebezpieczne i niezwykle żarłoczne. Najgroźniejszymi gatunkami są S. piraya, osiągająca długość 35 cm i S. natiereri, dorastająca do 28 cm. Szczęki tych ryb uzbrojone są w szpiczaste, ostre zęby, za pomocą których odgryzają one duże kawałki miękkich tkanek atakowanych ofiar.
Serrasalmus ternetzi
Fot. M. Kisielow
W warunkach naturalnych piranie odżywiają się głównie chorymi rybami, spełniając w biocenozach Amazonki, Orinoko oraz La Plata rolę „sanitariuszy”. Często jednak polują całymi stadami na większe ryby lub inne kręgowce np. przechodzące przez rzekę jelenie czy tapiry. Atakują nawet krokodyle. Bardzo często też wyjadają rybakom ryby z sieci. W niektórych krajach Ameryki Południowej istnieje tzw. problem piranii, które często zagrażają bezpieczeństwu ludzi pracujących na rzece. W Brazylii wprowadza się specjalne strefy ochronne, w celu zabezpieczenia zażywających kąpieli osób przed atakami piranii. Piranie, podobnie jak rekiny, reagują gwałtownie na krew znajdującą się w wodzie, nawet w bardzo dużym rozcieńczeniu. Drażniąco działają również sygnały dźwiękowe (np. ruchy pływaka) i wzrokowe (np. jaskrawe barwy). Rany zadawane przez piranie są bardzo głębokie i bolesne oraz silnie krwawią. Krajowcy twierdzą, że odstraszająco na piranie działają wyciągi i maście z niektórych gatunków roślin tropikalnych, którymi kąpiący się nacierają ciało. Niektóre gatunki rodzaju Serrasalmus są interesującym obiektem hodowli i obserwacji w akwarium. Ponieważ piranie prowadzą stadny tryb życia, w akwarium należy pielęgnować grupę co najmniej kilkunastu osobników. Naturalnie ze względu na swoją wielkość wymagają one odpowiednio dużych zbiorników – o pojemności ponad 300 l. Bardzo efektownie prezentują się piranie w dużych basenach o objętości kilku tysięcy litrów, w ogrodach zoologicznych lub w nielicznych, prywatnych kolekcjach. Utrzymywanie tak dużych akwariów w warunkach hodowli amatorskiej może być kłopotliwe.
Pirania Rys. W. Kurdziel
Autor miał wielokrotnie możliwość i przyjemność podziwiania tych niezwykle intrygujących zwierząt w wielu ośrodkach naukowo-dydaktycznych zarówno w kraju (np. Morskim Instytucie Rybackim w Gdyni, Ogrodzie Zoologicznym we Wrocławiu) jak i za granicą (w Erfurcie – NRD, Hannoverze – RFN, Amsterdamie – Holandia). Ciekawostką dla zwiedzających jest fakt, że bardzo często w akwariach z dużymi, trzydziestocentymetrowymi piraniami żyją małe, lśniące neony Innesa (Paracheirodon innesi) nie atakowane przez drapieżniki. I jeszcze kilka uwag na temat hodowli i rozmnażania: odczyn wody pH – 7,5 do ?, twardość do 20°n (przy tarle jednak woda miękka – od 6°n). Woda powinna być czysta, dobrze przewietrzana, bez zawiesin. Optymalna temperatura 26°C. Karmienie nie sprawia trudności. Ryby jedzą wszystkie rodzaje mięsa, owady wodne i ich larwy, małe ryby oraz filety rybne. Samica składa od 500- 1000 ziaren ikry o średnicy ok. 4 mm. Jaja przyklejają się do ziarenek piasku. Niektóre gatunki odbywają tarło pod powierzchnią wody, wśród pływających roślin. Larwy wylęgają się po dwóch dniach, a po następnych ośmiu-dziewięciu rozpoczynają samodzielne żerowanie. Najlepszym pokarmem w pierwszych dniach życia są świeżo wylęgnięte larwy solowca (Artemia salina). Po 10 dniach narybek zjada już oczliki (Cyclops), póĄniej rozwielitki (Daphnia). Od trzeciego miesiąca życia narybek należy karmić larwami ochotek (Chironomidae). Niektórzy autorzy uważają iż powinny być one żywe. Kończąc tych kilka teoretycznych uwag na temat piranii chciałbym przestrzec chętnych do hodowli tych ryb i przypomnieć, że mimo niepozornego wyglądu i ospałych na pozór ruchów, mogą to być niebezpieczni mieszkańcy domowego akwarium.
Literatura: 1. Axelrod H. Rm, Emmens C. W., Scul thorpe D., Vorderwinkler W., Pronek N., 1969, „Poissons exotiques d’aquarium”, T. F. H. Publications, Inc. 2. Riehl R., Baensch H. A., 1985, „Aquarien Atlas”, Mergus Verlag 3. Sterba G., 1977, „Susswasserfische aus aller Welt”, Urania Verlag 4. Sterba G., 1978, „Lexikon der Aquaristik und Ichthyólogie”, Leipzig 5. Sterba G., 1979, „Aquarienkunde” 1, Urania Verlag