UWAGI NA TEMAT NIEKTÓRYCH RYB
Z RODZINY ZROJNIKOWATYCH – Loricariidae
I. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA RODZINY ZBROJNIKOWATYCH
W skład rodziny Loricariidae wchodzi około 1700 gatunków. Rodzaje: Ancistrus, Farlowella, Sturisoma, Loricaria, Otocinclus, Plecostomus i Hemiancistrus budzą szczególne zainteresowanie akwarystów, gdyż należące do nich gatunki ryb są od kilku lat hodowane i coraz częściej rozmnażane w akwariach. Ich biologia jest dość dobrze poznana.
Zbrojnikowate występują w Ameryce Południowej. Zasiedlają zarówno górskie potoki jak i duże rzeki, aż do ich ujścia do oceanu.
Ciało ryb jest w różnym stopniu spłaszczone grzbietowo-brzusznie, krępe lub o wydłużonym trzonie ogona, często o większej szerokości niż wysokość. Pokrycie ciała z reguły stanowią płytki kostne. Jedynie kilka gatunków posiada ciało o zredukowanym pokryciu kostnym lub nagie. Na płytkach kostnych mogą występować zgrubienia lub kolce. Wszystkie płetwy, oprócz ogonowej, mają twardy pierwszy promień. W płetwach piersiowych może on być przekształcony w kolec oraz zaopatrzony w specjalny mechanizm zamykający, który pozwala na zgięcie promienia tylko przy ruchu kolistym. Kolec ten stanowi niebezpieczną broń, którą można spowodować znaczne zranienie. Pysk omawianych ryb jest dolny. Otwór gębowy po stronie brzusznej, otoczony zgrubiałymi wargami, tworzy okrągłą przyssawkę. Dookoła otworu gębowego oraz na głowie mogą występować wyrostki skórne (czułki), niekiedy w dużej ilości, u samców zazwyczaj wydatniejsze. Zęby na szczęce górnej i dolnej, tworzą rodzaj tarki, która służy do zeskrobywania glonów. Otwór gębowy spełnia tym samym podwójną funkcję – służy do zdobywania pokarmu oraz jest pomocny przy poruszaniu się. Ryba po przyssaniu się do podłoża, zgarnia glony w obrębie przyssawki po czym przesuwa się w inne miejsce. Obecność przyssawki pozwala na pokonywanie nawet silnego prądu wody. Także drobne, ostre wyrostki, występujące na pierwszych promieniach płetw piersiowych i brzusznych, są pomocne przy poruszaniu się w szybko płynącej wodzie, gdyż zaczepiają o każdą nierówność podłoża.
Małe szczeliny skrzelowe znajdują się po bokach głowy. Przy oddychaniu, w związku z opisanym przystosowaniem otworu gębowego, woda dostaje się do przestrzeni okołoskrzelowej przez szczeliny skrzelowe i tędy wypływa. U ryb tych istnieje także oddychanie jelitowe. Przy spadku ilości tlenu w wodzie podpływają one do powierzchni i połykają powietrze. Takie zachowanie się może również wskazywać na złą kondycję ryb.
Oczy posiadają błoniaste fałdy wspomagające swym działaniem tęczówkę. Fałdy te rozszerzają się przy wzroście natężenia światła, zasłaniając, w większym stopniu źrenicę i chroniąc ją przed nadmiernym oświetleniem. Dzięki temu ryby widzą dobrze zarówno w dzień jak i w nocy.
Zbrojnikowate mają łagodne usposobienie i mogą być trzymane w akwariach nawet z bardzo małymi rybami. Po krótkim okresie adaptacji, w którym wzbudzają swoim odmiennym zachowaniem zainteresowanie innych ryb, zostają pozostawione w spokoju, a same również nie wykazują zainteresowania innymi gatunkami. Żerują w nocy, rzadziej w dzień, przesuwając się powoli po szybach akwarium i roślinach, zeskrobując i zjadając glony. Najedzone odpoczywają zazwyczaj w wybranym, ulubionym miejscu. Spłoszone uciekają skokami.
Powinny być trzymane w dużych zbiornikach, gdzie i tak po bardzo krótkim czasie likwidują większość glonów i zdane są na dokarmianie. Najczęściej stosowany pokarm – to liście sałaty i szpinaku, sparzone przed podaniem. Zamiast parzenia liści można stosować ich zamrażanie i podawać po odmrożeniu. Oprócz wymienionych roślin ryby te zjadają też płatki żywieniowe (np. owsiane), a także pokarmy zwierzęce: rureczniki, doniczkowce, małe dżdżownice, opadły na dno suchy pokarm itp. Należy przy tym pamiętać, że są one głównie roślinożerne i dlatego wskazane jest zasuszyć odpowiednią ilość sałaty i szpinaku, uzyskując cenny dodatek pokarmowy na okres zimy. W tym okresie można podawać też sparzone liście kapusty zwykłej i włoskiej. Wielu hodowców podkreśla, że dla prawidłowego odżywiania tych ryb w akwarium powinny znajdować się korzenie, które są przez nie chętnie „obgryzane”, gdyż pozwalają na uzupełnienie w ich pożywieniu celulozy.
Zapewnienie odpowiednich warunków dla hodowli ryb z rodziny zbrojnikowatych nie powinno przedstawiać trudności. Dla gatunków nie osiągających dużych wymiarów zbiornik średniej wielkości, a dla gatunków większych (rodzaj Plecostomus) duży zbiornik, w każdym przypadku obficie zarośnięty roślinami. Korzystniejsze są rośliny o dużych liściach. Oświetlenie zbiornika powinno zapewniać wzrost glonów, lecz jednocześnie należy pamiętać o stworzeniu zaciemnionych miejsc z korzeni lub kamieni dla umożliwienia rybom ukrycia się.
Akwarium powinno mieć sprawny filtr, uwalniający wodę od produktów przemiany materii i powodujący dobre jej natlenianie. Zalecana twardość wody 10-15°n, optymalna temperatura 22-23°C (ale znoszona jest temperatura od 20 do 25°C), pH około obojętnego.
Rozmnażanie się zbrojnikowatych jest bardzo ciekawe. Nie zawsze jednak udaje się hodowcom utrzymać potomstwo przy życiu. U niektórych gatunków w tarle bierze udział samiec i dwie samice. Ikra zostaje złożona w miejscu uprzednio oczyszczonym przez samca lub przez osobniki obu płci, biorące udział w tarle. W naturze najczęściej jest to dołek między kamieniami lub zagłębienie pod korzeniami drzew. Do akwarium w okresie tarła najlepiej jest włożyć kawałek rurki drenacyjnej lub rury bambusowej czy z PCV. Samiec opiekuje się złożoną ikrą, leżąc na niej i poruszając płetwami, celem doprowadzenia świeżej wody. U niektórych gatunków zbrojnikowatych samiec pomaga też przy uwalnianiu wylęgu z otoczek jajowych, a także opiekuje się przez pewien czas narybkiem. Pierwszym pożywieniem narybku powinna być dostateczna ilość pokarmu roślinnego. Pokarm zwierzęcy, nawet u dorosłych ryb, może stanowić tylko uzupełniający dodatek.
Tarło powtarzane jest co parę tygodni. Po kilku okresach tarła może nastąpić przerwa. W związku z obserwowaną u ryb z tej rodziny opieką nad ikrą, a często i nad potomstwem, płodność tartaków jest niewielka. Waha się od kilkudziesięciu do kilkuset ziaren ikry w czasie jednego tarła.
Zdolność do likwidacji glonów w akwarium jest różna u różnych gatunków. Najskuteczniej niszczy glony, wywołując tym zachwyt u wszystkich autorów, Ancistrus sp. Ryby nie uszkadzają przy tym liści roślin z których zjadają glony.
H. J. Frankę (1) zwraca uwagę, że dotychczas nie opracowano dobrej systematyki Loricariidae 1), co wiąże się z brakiem, w skali międzynarodowej, specjalistów z zakresu znajomości tej rodziny ryb. Przytoczone przeze mnie określenia dotyczące systematyki pochodzą przede wszystkim z monografii H. Frey’a (2) i nie uwzględniają późniejszej rewizji dokonanej przez I. J. Isbrucker’a.
II. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA RODZAJÓW
1. Rodzaj Ancistrus
Przednia część ciała spłaszczona grzbietowo-brzusznie i rozszerzona. Płetwy dobrze wykształcone. Występuje płetwa tłuszczowa. Pierwsze promienie płetw, oprócz ogonowej, tworzą mocne kolce. Górny i dolny promień płetwy ogonowej może być twardy. Wieczko skrzelowe ruchome. Występują na nim haczykowate kolce (interopercular spi-nes). U ryb dorosłych rozróżnienie płci nie jest trudne. Liczne wyrostki skórne (czułki), występujące na głowie między jamkami nosowymi, a otworem gębowym, są u samców mocniejsze i posiadają dwa zakończenia lub więcej. U samic czułki albo w ogóle nie występują, albo są drobniejsze i nie rozdwojone na końcach.
Gatunki: Ancistrus cirrhosus (Cuvier et Valenciennes, 1840), długość maksymalna 14 cm 2); Ancisłrus dolichopterus (Kner, 1854), długość maksymalna 13 cm; Ancistrus multispinnis (Regan, 1912), długość maksymalna 15 cm; Ancistrus sp., długość maksymalna około 13 cm.
Rineloricaria parva
Rys. wg Ch. H. Visser’a
2. Rodzaj Farlowella
Występuje w strumieniach górskich. Ciało bardzo silnie wydłużone, w przekroju zbliżone do koła. Przednia część głowy jest wydłużona w rostrum. Znaczną długość ma również trzon ogona. Płytki kostne występują także na brzuchu. Płetwy grzbietowa i odbytowa przesunięte nieco do przodu, a ich początki znajdują się na przeciw siebie. U samca dookoła otworu gębowego występują drobne wyrostki.
Gatunek: Farlowella acus (Kner, 1854).
3. Rodzaj Sturisoma
Ryby tu zaliczone swym wyglądem i zachowaniem stoją na pograniczu pomiędzy rodzajami Loricaria i Farlowella, co potwierdza zresztą rewizja podrodziny Loricariinae (3).
Gatunek: Sturisoma rostratum. Spix et Agassiz, 1829.
4. Rodzaj Loricaria
Są to ryby z wód górskich, występujące na znacznej wysokości. Przednia część ciała sNnie spłaszczona grzbietowo-brzusznie, trzon ogona cienki i bardzo wydłużony. Wolny brzeg płetwy ogonowej wklęsły. Górny i dolny promień płetwy ogonowej mogą być znacznie wydłużone. Płetwy tłuszczowej brak. Samiec jest smuklejszy od samicy. U samca występują ponadto szczeciniaste wyrostki na wargach i górnej powierzchni płetw piersiowych. Odróżnianie poszczególnych gatunków jest trudne.
Gatunki: Loricaria catamarcensis Berg 1895, długość maksymalna 12 cm; Loricaria filamentosa Steindachner 1878, długość maksymalna 25 cm; Loricaria parva Boulenger 1895, długość maksymalna 12 cm 3).
5. Rodzaj Otocinclus
Występuje w czystych rzeczkach, o bystrym nurcie. Ciało krępe, trzon ogona nieco skrócony. Dolna część ciała spłaszczona. Płetwy małe, brak płetwy tłuszczowej. Ryby tu zaliczone zachowaniem przypominają gatunki z rodzaju Corydoras. Są najmniejszymi rybami z całej rodziny zbrojnikowatych.
Gatunki: Otocinclus affinis Steindachner 1877, długość maksymalna 4 cm; Otocinclus flexilis Cope 1894, długość maksymalna 6 cm; Otocinclus vittatus Regan 1904, długość maksymalna 5,5 cm.
6. Rodzaj Plecostomus
Zamieszkuje potoki górskie, a niektóre gatunki rzeki nizinne, aż do ich ujścia. Dolna część ciała spłaszczona, a grzbietowa łukowato wysklepiana. Występuje płetwa tłuszczowa. Płetwa grzbietowa po większona i przesunięta ku przodowi ciała. Wszystkie płetwy, oprócz ogonowej, mają pierwszy promień twardy, tworzący kolec. Na okry wających ciało płytkach kostnych mogą występować listwy i guzy kostne. Ryby tu zaliczone są stosunkowo duże i w związku z tym w akwariach mogą być trzymane tylko osobniki młode. W literaturze nie znalazłem doniesienia o ich rozmnożeniu w warunkach akwariowych.
Gatunki: Plecostomus commersoni (Cuvier et Valenciennes 1840), długość maksymalna 40 cm; Plecostomus plecostomus (Linne), długość maksymalna 45 cm; Plecostomus punctatus (Cuvier et Valenciennes 1840), długość maksymalna 30 cm.
7. Rodzaj Hemiancistrus
Ryby o interesujących barwach, mało rozpowszechnione w hodowli akwaryjnej.
Gatunek: Hemiancistrus sp.
_________________
1) Zgadzamy się tutaj z Autorem, iż systematyka ryb zaliczonych do rodziny zbrojnikowatych – Loricariidae, nie jest dopracowana, co niejednokrotnie prowadzi do zamętu i nieporozumień.
W ostatnich latach I. J. Isbriicker dokonał rewizji rodziny Loricariidae, a ściślej podrodziny Loricariinae. Podrodzinę tę podzielił on na cztery, plemiona (tribus): Loricariini, Harttiini, Farlowellini i Acestridiini. W obrębie plemion Loricariini oraz Harttiini wydzielił jeszcze podplemiona (subtribus).
Zaproponowana przez Isbriicker’a systematyka Loricariinae przedstawia się więc następujqco:
Oprócz podrodziny Loricariinae do Loricariidae należy jeszcze podrodzina Ancistrinae. Nie wiemy natomiast jak przedstawia się pozycja systematyczna wyróżnianej dotąd podrodziny Plecostominae. Patrz: Isbriicker I. J., Descriptions preliminaires de nouveaux taxa de la familie des Loricariidae, „Revue Francaise d’Aquariologie”, R. 5:1978, nr 4.
(Red.)
2) Wykaz gatunków wymienionych przez Autora w tej części pracy bynajmniej nie jest pełny. Przypuszczamy, że intencją Autora było zaprezentowanie najbardziej znanych akwarystom przedstawicieli poszczególnych rodzajów.
(Red.)
3) Dla miłośników wymienionych trzech gatunków ryb z rodzaju Loricaria podajemy, że wg rewizji dokonanej przez I. J. Isbrucker’a (patrz przypis 1) Loricaria catamarcensis to Rineloricaria catamarcensis (Berg, 1895), Loricaria filamentosa to Dasyloricaria łilamentosa (Stendachner, 1878), a Loricaria parva to Rineloricaria parya (Boulenger, 1895).
(Red.)
Literatura:
Franke H. J., Ein algenfressender Antennenwels. Ancistrus spec, „Aquarien Terrarien”, z. 7:1978, s. 240-245.
Frey H., Welse und andere Sonderlinge, Zierfisch-Monographien, t. 3, Neuman Verlag, Leipzig 1974.
Dokoupil N., Chaloupecky V.,. Noyinky v podćeledi Loricariinae, „Akvarium a terarium”, R. 23:1980, z. 2, s. 31.