W ciągu ostatnich czterech lat do akwariów europejskich hodowców trafiły ryby z mało znanej rodziny Goodeidae (z rzędu karpiokształtnyeh). Wzbudziły one, szczególnie w gronie hodowców ryb żyworodnych, duże zainteresowanie, a niektórzy z nich zaczęli nawet wyruszać w ich poszukiwaniu do ich ojczyzny Meksyku. Większa część tych ryb została jednak uzyskana na zasadzie wymiany z hodowcami amerykańskimi. Jako pierwszy został sprowadzony do Europy w 1974 r. gatunek Xenotoca eiseni (fot. Akwarium 5/75) i od razu wzbudził duże zainteresowanie. Wnet się jednak okazało, że nie jest on aż tak wielką nowością, bo już przed II wojną światową niektóre gatunki z tej rodziny były hodowane w Europie. Jednakże Xenotoca eiseni ze względu na odmienny i bardziej interesujący sposób rozrodu stała się tzw. nowością handlową i sprzedawana była w krajach zachodnich po bardzo wysokich cenach. Do Polski pierwsze okazy trafiły z Austrii w 1975 roku, były to jednak osobniki stare i nie udało się ich rozmnożyć. Dopiero po ich powtórnym przywiezieniu w 1976 roku rozmnożono je i zostały bardziej rozpowszechnione, a nawet przekazano kilkanaście egzemplarzy akwarystom moskiewskim, u których stały się sensacją i były wystawiane w akwariach moskiewskiego ogrodu zoologicznego. W międzyczasie dotarli już do nas przedstawiciele następnych gatunków: Xenotoca variatus, Xenoophorus captivus (fot. Akwarium 3/77). Ze względu na duże zainteresowanie rybami z tej rodziny trafią do nas zapewne i następne gatunki. Wydaje się więc celowe podanie krótkiej charakterystyki tej rodziny ryb.
A oto charakterystyka rodziny Goodeidae:
Wyróżniono w niej dotychczas 18 rodzajów! z 33 gatunkami. Podobnie jak znane akwarystom ryby z rodziny piękniczkowatych (gupiki, mieczyki, molinezje) młodzi przedstawiciele rodziny Goodeidae rodzą się żywi. Występuje u nich jednak ważna różnica zarówno w budowie gonopodium samca, jak i w sposobie zaopatrzenia zarodków w czasie życia larwalnego. Płetwa odbytowa samców nie jest przesunięta do przodu, a cała jej część przednia przekształcona jest w gonopodium, od reszty oddzielone wcięciem. Pierwsze sześć do ośmiu jej promieni uległo skróceniu i zarośnięciu. U niektórych gatunków występuje okrągły fałd zamykający gonopodium. Zapłodnienie jest wewnętrzne, a rozwój ubogożółtkowych jaj odbywa się w jajniku (tzw. ciąża jajnikowa). W okolicy otworu odbytowego zarodka tworzą się taśmowate lub drzewJcowate, silnie unaczynione, wyrostki skórne trofotenie – wnikające w ściany jajowodu i poprzez nie odbywa się odżywianie oraz wymiana gazowa. Ponadto pokarm przenika osmotycznie do zarodka z płynu jajnikowego. Zarodki rozwijają się bez otoczki, podczas gdy u mieczyków i molinezji rozwijają się one w pęcherzykach Graafa, pobierając pokarm wyłącznie z płynu jajnikowego. U piękniczkowatych występuje ciąża uwielokrotniona (do 9 pokoleń) dająca w efekcie szereg porodów po jednym zapłodnieniu, natomiast u Goodeidae występują w jajnikach równowiekowe zarodki i po każdym porodzie dojść musi do ponownego zapłodnienia. Odżywianie zarodków jest więc u nich dość podobne do odżywiania zarodków ssaków i dlatego ryby te zaliczono do właściwych żyworodnych (viviparus), w odróżnieniu od pseudożyworodnych lub jajożyworodnych piękniczkowatych.
Narybek jest duży i u wielu gatunków przekracza jeden centymetr. Rodzące się młode pływają słabo, z głową zwróconą w górę lub nawet opadają na dno zbiornika, ale po 48 godzinach zdrowe ryby pływają już prawidłowo. Przez pewien okres czasu po urodzeniu (do kilku minut) widoczne są wyrastające w okolicach odbytu resztki trofoteni. Kanibalizmu raczej tię nie stwierdza. Dojrzałość płciową osiągają po 3-4 miesiącach od urodzenia, ciąża trwa około 7-8 tygodni.
Omawiane ryby są spokojne, mało płochliwe, pływają w wolnej przestrzeni akwarium. W czasie transportu często obgryzają sobie częściowo płetwy ogonowe, które jednak szybko regenerują utracone części. Akwaryści amerykańscy twierdzą, że wśród osobników jednego gatunku występują zarówno okazy mięsożerne, roślinożerne jak i wszystkożerne. Zależne to jest od populacji z których pochodzą. Młode jak i dorosłe karmimy różnorodnym pokarmem suchym i żywym, pilnie zwracając uwagę na wybór pokarmu przez ryby.
Większość omawianych gatunków ryb występuje w rzekach i rozlewiskach wód Wyżyny Meksykańskiej (1000-2000 m .npm), a zwłaszcza w dorzeczu Rio Lerma. Średnia temperatura roczna dla miasta Meksyk (2308 m npm) wynosi 15,6°C przy wahaniach dobowych w granicach 16-15°C. W ich naturalnym środowisku w okresie suszy wysychają zbiorniki wodne i dlatego wiele ryb ginie. Natomiast w okresie deszczowym małe potoczki zamieniają się w huczące i rwące rzeki. Nic więc dziwnego, że ryby te wymagają dobrego natlenienia wody w akwarium, w przeciwnym wypadku pływają pod powierzchnią z otwartymi pyszczkami, a od ciągłego wystawiania grzbietu nad powierzchnię wody wysychają łuski na tej okolicy ciała. Nie wymagają one specjalnych warunków; optymalna temperatura wody 20-26°C, jednak wytrzymują temperaturę od 16-35°C, przy przekroczeniu maksymalnej temperatury pierwsze padają samice. Twardość wody w granicach 10-20°n, pH 6,0-7,2.