Barwniaki stanowią grupę ryb akwariowych należącą do rodziny pielęgnic – Cichlidae. Ciekawe ubarwienie, niewielkie rozmiary i troskliwa opieka nad potomstwem sprawiły, że ryby te cieszą się dużym powodzeniem. Systematyka tej grupy nie została jeszcze całkowicie opracowana. Praktycznie każdy z gatunków posiada wiele synonimów, które funkcjonują w różnych regionach naszego kraju. W numerze 46(4:1978) czasopisma „Akwarium” H. Skrzyński przedstawił systematykę tych ryb wg Thys van den Audenaerdae, który w roku 1963 dokonał rewizji rodzaju Pelmatochromis. Zostały wówczas wyodrębnione trzy podrodzaje: Pelmatochromis, Chromidotilapia i Pelvicachromis oraz dwie grupy: tilapiopodobne i grupa mieszana (część ryb zaliczono do rodzaju Thysia). Większość gatunków została opisana w latach 1871-1916. Obecne dane ichtiologiczne donoszą o istnieniu lokalnych odmian barwnych tych ryb.
Barwniaki zamieszkują tereny Zachodniej Afryki. Bytują w wodach dolnego biegu rzek i ich ujść do morza oraz w basenach wodnych znajdujących się w pobliżu wybrzeża. Są więc to wody słodkie i słonawe. Dodatek soli (NaCl) do wody w akwarium zwiększa aktywność barwniaków, a w odniesieniu do niektórych gatunków umożliwia przeprowadzenie prawidłowego rozrodu.
Ważnym elementem w hodowli jest odpowiednie urządzenie zbiornika. Wystarczają akwaria o pojemności od 60 do 120 1. Na dnie wskazana jest dość gruba warstwa żwiru. Należy również przygotować dostateczną ilość kryjówek z kamieni lub umieścić w akwarium doniczki. Kryjówki z kamieni muszą posiadać solidną konstrukcję, by nie uległy zawaleniu gdy ryby będą grzebać wokół nich. W akwarium hodowlanym można umieścić wygotowane korzenie, wśród których ryby te chętnie przebywają. Barwniaki nie niszczą roślin. Ładnie prezentują się na tle takich roślin jak: Marsilee sp.,Lagarosiphon muscoideus, Cabombaczy Hygrophila polysperma. Właściwości wody nie można pozostawić przypadkowi. Temperatura nie powinna spadać poniżej 23°C. Jak wynika z moich obserwacji ryby te najlepiej czują się w temperaturze 24-26°C. Na temat optymalnego pH dla tej grupy ryb istnieją dość różne poglądy. Powinno ono mieścić się w granicach 6-6,5. Obserwowałem również tarło Thysia ansorgei w wodzie o pH 7, lecz wydaje się, że jest to górna granica przy rozrodzie tych ryb. Woda musi być miękka. Wskazane jest obfite napowietrzanie i filtrowanie. Akwarium należy utrzymywać w nienagaranej czystości, barwniaki są bowiem wrażliwe na zatrucia środkami chemicznymi. Źle wymyte akwarium, złe porcjowanie leków czy zatrucia pochodzące od pokarmu stać się mogą przyczyną padania ryb. Szczególnie wrażliwy jest narybek.
Wymagania pokarmowe barwniaków nie są duże, lecz karmienie ryb musi być regularne. Można podawać: rozwielitki, siekane mięso wołowe, rureczniki (dokładnie płukane). Ryby te zjadają również płukane płatki owsiane, a w ostateczności pokarmy sztuczne, płatkowane.
Dymorfizm płciowy u większości gatunków jest silnie zaznaczony. Najczęściej w okresie, tarła stroną aktywną jest samica. Trudno jest w krótkim artykule zaprezentować pełny zestaw gatunków barwniaków, dlatego ograniczę się do przedstawienia kilku najczęściej spotykanych w naszym kraju.
Barwniak pięcioplamy – Thysia ansorgei.
Spotykany jest w wodach Nigerii, Liberii i terenów przyległych. Osiąga długość do 11 cm. Samiec jest większy, o wydłużonych i ostro zakończonych płetwach grzbietowej i odbytowej. Na bokach ciała, u przedstawicieli obu płci, występują charakterystyczne czarne plamy. W momentach silnego podniecenia na brzuchu pojawia się rozmyta wiśniowa plama. Woda o temperaturze 25°C, miękka, pH 6,5. Samica składa ikrę wpływając do groty „do góry” brzuchem. Ikra może być również złożona na roślinach. Jej liczba wynosi średnio 150 sztuk i zależy od wielkości samicy. Rodzice troskliwie opiekują się narybkiem. Jest on bardzo wrażliwy na zatrucia.
Barwniak Thomasa – Pelmatochromis thomasi (należy do grupy mieszanej wraz z P. cersogaster).
Głównym miejscem występowania jest okręg Konama w Sierra Leonn, Osiąga on długość około 10 cm. Samice są mniejsze. Ubarwienie szarozielone, na każdej łusce widoczna niebieska plamka. W czasie silnego podniecenia plamy zdobiące boki ciała mogą zlać się w poprzeczne ciemne pręgi. Warunki rozrodu jak u barwniaka pięcioplamego.
St. Frank – Wielki atlas ryb – podaje, że z jednego wylęgu można otrzymać ponad 500 sztuk narybku. W swojej hodowli, mimo dobrych warunków, nie uzyskałem więcej jak 300 sztuk wyhodowanego narybku.
Barwniak Thomasa – Pelmatochromis thomasi
Fot. H. Kilka
Barwniak szmaragdowy – Pelvicachromis taeniatus.
Zamieszkuje deltę Nigru i dolny bieg Kalbaru. Istnieją odmiany barwne tego gatunku. Samiec większy, około 8-9 cm, z dłuższymi i ostro zakończonymi płetwami grzbietową i odbytową. Na płetwie ogonowej kilka ciemnych plam. Od końca pyska do nasady płetwy ogonowej ciągnie się charakterystyczny oliwkowy pas. Samica mniejsza (7 cm), z krótkimi,tępo zakończonymi płetwami i silnie uwydatnionym brzuchem. Plama brzuszna ciemnogranatowa aż do zielonej. Liczba narybku z jednego miotu około 150 sztuk.
Zamieszkuje deltę Nigru. Kształt ciała samca i samicy bardzo podobny do P. taeniatus. Pas wzdłuż ciała jest bardziej wyraźny, a plama brzuszna samicy koloru czerwonego aż do ciemnowiśniowego. Rozród i warunki hodowli jak wyżej.
Pelvicachromis sp. afflnis humilus
Fot. H. Linke
Pelvicachromis sp. afflnis humilus z młodymi
Fot. H. Linke
Pelvicachromis roloffi
Fot. H. Linke
Barwniak Gunthera – Chromidotilapia guentheri.
Zasiedla wody Złotego Wybrzeża, Gabonu i przyległych terenów. Porasta do 16 cm długości. Dymorfizm płciowy słaby, samice SĄ najczęściej mniejsze. Ubarwienie oliwkowozielone do żółtego. Wzdłuż krawędzi płetwy grzbietowej biegnie lśniący pas, który od góry jest ograniczony czerwoną linią. Barwniaki te złożoną ikrę chronią w pysku, podobnie jak gębacze. Opiekę nad potomstwem sprawują obydwoje rodzice na zmianę. Niezawodnymi oznakami bliskiego tarła u barwniaków są: przygotowywanie kryjówki przez parę ryb, aktywność samicy, szata gotowa u obu ryb. Ilość ikry jest u poszczególnych gatunków bardzo różna. Ma ona najczęściej kolor herbaciany do ciemnobrązowego. Wylęg następuje po 2-3 dniach, a po następnych trzech dniach młode zaczynają aktywnie pobierać pokarm. Należy im podawać przesiany plankton, roztarte żółtko ugotowanego na twardo jaja kurzego i roztarte kawałki mięsa, ewentualnie pokarmy sztuczne