Czy można sprecyzować zasady,którymi należy się kierować nabywając dyskowce i paletki 1), podobnie jak rzecz się ma przy kupowaniu np. welonów (Carassius auratus) 2). Nie przemijające, a raczej rosnące zainteresowanie wielu akwarystów paletkami, coraz większe możliwości ich nabycia u hodowców i w sklepach akwarystycznych, tak u nas w kraju jak i za granicą, a także pewne smutne doświadczenia w tym względzie powodują, że postawione pytanie staje się aktualne i istotnie ważne. Właściwy dobór materiału hodowlanego w ogromnym stopniu warunkuje bowiem przyszłe sukcesy i jest początkiem powodzenia, bądź rychłego zniechęcenia do chowu w akwarium tych przepięknych ryb.
Niniejsze uwagi traktowane są jako materiał dyskusyjny i ich autor przeświadczony jest o niedoskonałości proponowanych zasad. Zostały one sprecyzowane na podstawie własnych obserwacji i doświadczeń w tym zakresie, a także uwzględniają ustalenia z licznych dyskusji zarówno w naszym kraju jak i za granicą, których uczestnikiem był piszący te słowa. Sięgnięto także do dostępnej literatury polskiej i obcojęzycznej związanej z tematem. Panuje powszechne przekonanie, że paletki i dyskowce należą do najbardziej trudnych w hodowli ryb akwariowych, że chów ich stwarza często problemy nie do przezwyciężenia przez przeciętnego akwarystę. Są to jednak opinie błędne, gdyż interesujące nas tutaj ryby w zasadzie nie są bardziej „problemowe” niż np. skalary. Istotą powodzenia w chowie paletek i dyskowców jest cierpliwość, a sukcesy hodowlane w dużej mierze zależą od wyjściowego (zakupionego) materiału hodowlanego. Pomijam tu błędy i niepowodzenia, których źródłem może być niewłaściwa opieka nad rybami, co stanowi jednak odrębny temat.
Regułą jest nabywanie ryb młodych, mających dopiero parę miesięcy. Za handlowy uznaje się narybek o długości nie mniejszej niż 4 cm (mierzone od pyska do końca ogona) i wyraźnie z profilu zaokrąglonym kształcie ciała. Kupowanie okazów dorosłych może być uzasadnione tylko dużym doświadczeniem w chowaniu tego gatunku ryb. Kupując ryby młode trzeba wiedzieć na co należy zwracać uwagę, bowiem często nie z winy nabywcy ryby wpuszczone do domowego akwarium giną (zakłada się, że spełnione zostały wszystkie wymogi życiowe ryb). Wydaje się, że dotychczasowe trudności z hodowlą ryb z rodzaju Symphysodon miały swą przyczynę w braku dostatecznego rozeznania w kwestii mechanizmów powodujących stosunkowo szybkie atakowanie tych ryb przez choroby, głównie pasożytnicze 3). Warunki higieniczne zbiorników sklepowych, w których przetrzymuje sią oferowane w handlu ryby nie zawsze są najlepsze, mimo pozornej czystości basenów. Cykl rozwojowy pasożytów chorobotwórczych jest dosyć długi, mają one przy tym formy przetrwalnikowe, zdolne do życia bez żywiciela, stąd infekcje mogą być łatwo przenoszone. Mogą one występować w formie pośredniej w samych zbiornikach lub w stanie utajonym u niektórych zwierząt. Właściwy, tragiczny w skutkach, rozwój choroby następuje dopiero w zbiorniku nie przeczuwającego niebezpieczeństwa akwarysty. Dlatego też tak ważna jest wiedza o tym co trzeba zrobić z nowo nabytymi rybami (profilaktyczna kwarantanna i ewentualne leczenie i na co należy zwracać uwagę przy kupowaniu paletek i dyskowców, których ceny są przecież niemałe).
Pozwalam sobie tutaj sformułować cztery zasady, które należy mieć na uwadze decydując się na zakup paletek lub dyskowców:
Ryby można kupować tylko wówczas gdy posiada się minimum wiedzy na temat gatunku i jego potrzeb życiowych oraz jeśli dysponuje się zbiornikiem o stosownej dla ryb objętości i właściwych parametrach fizykochemicznych wody,
Ryby należy kupować w znajomym (zaufanym) sklepie lub u znajomego hodowcy.
Każdy okaz nabywanej ryby należy wyszukać i wybrać samemu, a nie wg sugestii sprzedającego. Opierać się tu trzeba na określonych niżej kryteriach.
Pamiętać należy, że okazje nie są zwykle okazjami. Czasem pozornie ni ska cena, tych stale jeszcze drogich ryb, nie powinna wpływać na nasze decyzje.
Ponieważ sprawa posiadania pewnego zasobu wiedzy na temat budowy i wyglądu zewnętrznego paletek i dyskowców jest bardzo istotna, a niejednokrotnie nie doceniana przez potencjalnych nabywców podajemy poniżej garść podstawowych informacji na ten temat.
A k t y w n o ś ć i o b j a w y i n f e k c j i. Paletki i dyskowce należą do ryb bardzo wrażliwych na przebywanie w złych warunkach środowiskowych i stosunkowo wcześnie reagują na wszelkie infekcje. Zdrowe ryby cechuje jasne ubarwienie ciała, odstające płetwy brzuszne i stojąca grzbietowa, nieustające poszukiwanie pokarmu (ryby młode) oraz skłonność do wzajemnych bójek. Za odchylenia od normy uznać trzeba: stałe silne uwydatnienie poprzecznych pasów na ciele lub ciemne ubarwienie całego ciała; śluzowate, białawe odchody, zwisające nitkowato z odbytu; wzmożona czynność oddychania; apatia; nierozpostarte płetwy; chowanie się w zaciemnionych częściach zbiornika; mocno nabrzmiała (spuchnięta) partia brzuszna; nie przyjmowanie pokarmu oraz inne objawy o których będzie mowa niżej.
S t o s u n e k w i e l k o ś c i o k a d o c i a ł a. U ryb chorych wzrost ciała ulega zahamowaniu natomiast oczy rosną normalnie. Powoduje to zachwianie proporcji oka w stosunku do całego ciała. Następuje zmniejszenie się odległości pomiędzy krawędzią oka a linią czoła. U młodych, zdrowych ryb odległość ta równa jest co najmniej połowie średnicy oka, a u dorosłych jest prawie równanego średnicy. Do zachwiania prawidłowej proporcji pomiędzy wielkością oka i całego ciała odchodzi najczęściej u narybku źle karmionego. Ryby takie nie dorastają pełnych rozmiarów ciała, ani też nie wybarwiają się prawidłowo.
K s z t a ł t i w i e l k o ś ć p ł e t w o r a z c i a ł a. Zaburzenia w rozwoju młodych ryb wyraźnie widoczne są w budowie płetw i ukształtowaniu ciała. Płetwy grzbietowe młodych ryb, o długości 4 cm, powinny liczyć około 5 mm wysokości. Ryby chore lub zahamowane w rozwoju wykazują znaczny wzrost płetw grzbietowej i odbytowej, które w swych częściach przednich, o twardych promieniach, są o kilka milimetrów wyższe od części tylnych, o promieniach miękkich. Deformacja ta, czy nieprawidłowość, występuje zwykle razem z silnym wydłużeniem ciała ryby. Ciało ryby normalnie rozwiniętej zbliżone jest z profilu do koła, przy czym stosunek długości do wysokości powinien być mniej więcej równy, z nieznaczną przewagą długości. Okazów wykazujących odchylenia w tym względzie nie należy kupować.
G r z b i e t. Zdrowe ryby oglądane en face mają lekko pogrubioną partię grzbietową. Świadczy to także, że były one prawidłowo odżywiane. Grzbiet oglądany z profilu nie może być płaski, a w skrajnych wypadkach nawet wklęsły.
P r ę g i n a c i e l e. Jeden z uznanych autorytetów i praktyków-hodowców ryb z rodzaju Symphysodon, dr E. Schmidt-Focke z RFN, zauważył, że u ryb chowanych w wodzie mającej cechy odbiegające od optymalnych występują pewne anomalie w rozmieszczeniu i rysunku poprzecznych, ciemnych pręg na ciele. Nie odnotowano natomiast by ryby pochodzące ze środowisk naturalnych wykazywały jakiekolwiek odchylenia w tym zakresie. Normalnie winno ich być 9 rozmieszczonych w regularnych odstępach od oka, przez które przechodzi pierwsza pręga, do nasady ogona, przy czym u ryb z gatunku Symphysodon discus piąta pręga jest wyraźnie intensywniejsza, podczas gdy pozostałe są słabo widoczne lub zupełnie ich brak 4). Występowanie zwielokrotnionej ilości pręgów na ciele ryby (do 11), pręgi przecinające się, skrócone do połowy lub zupełnie zredukowane wskazują na wystąpienie nieprawidłowości w rozwoju ryby. W niczym to jednak nie przeszkadza i okazów takich nie można zaliczać do chorych. Zwykle jednak rosną one wolniej. Mocniej zaznaczona piąta pręga i nieznacznie tylko uwidocznione pozostałe świadczyć też mogą, że ryba jest mieszańcem Symphysodon discus oraz Symphysodon aequifasciata i zazwyczaj jako osobnik dorosły jest bezpłodna, choć ubarwienie może mieć bardzo atrakcyjne.
U b a r w i e n i e c i a ł a. W pierwszych miesiącach życia normalnie rozwijających się ryb następuje powolny wzrost komórek pigmentacyjnych w skórze. Dlatego też młode ryby są zawsze stosunkowo jasne. Okazy ciemniej ubarwione, w związku z wystąpieniem w ich skórze większej ilości ciemnego barwnika – melaniny, są zwykle zapóźnione w rozwoju 5). Właściwe ubarwienie ryby występuje dopiero w wieku 10-12 miesięcy.
Ł u s k i. Rozwijające się normalnie dyskowce i paletki do osiągnięcia długości 2 cm mają skórę bardzo delikatną, nie pokrytą jeszcze łuskami. Formują się one dopiero wraz z dalszym wzrostem ryb. Dachówkowe i wachlarzowe ułożenie łusek jest u okazów starszych bardzo wyraźne i zaczyna się na początku linii bocznej. Wiadomo, że ryby na skutek różnych przyczyn zahamowane w rozwoju mają skórę w dotyku szorstką. Dlatego dokonując wyboru młodych ryb należy brać pod uwagę tylko te osobniki, których pokrywa łuskowa ma delikatny, matowy połysk i regularny rysunek.
P o k r y w y s k r z e l o w e. Zaobserwowano, że czasami młode paletki i dyskowce mają mniej lub bardziej odstające pokrywy skrzelowe. Jakie są przyczyny tej widocznej anomalii rozwojowej dotychczas nie wiadomo. Występuje ona często w parze z przyspieszonym oddychaniem, co uznać chyba można za objaw patologiczny. W związku z tym ryb takich przy dokonywaniu zakupu brać pod uwagę nie należy.
U w a g i o g ó l n e. Nigdy nie kupuje się ryb ze zbiornika, w którym jakikolwiek osobnik zachowaniem swoim odbiega od pozostałych, choćby ich wygląd był atrakcyjny, a cena przystępna.
Pożądane jest nabywanie ryb z dwóch różnych źródeł. Daje to większą gwarancję dobrania się w przyszłości par tarliskowych. Praktyka ta pozwala też uzyskać mocniejszy narybek, nie wykazujący odchyleń spowodowanych krzyżowaniem osobników blisko spokrewnionych. 5-6 sztuk to minimalna liczebność, stada ryb młodych chowanych razem w celu wyselekcjonowania samorzutnie skojarzonej pary rodzicielskiej.
Należy pamiętać, że narybek wyhodowany w sposób naturalny, tzn. karmiony i pielęgnowany przez rodziców, jest zdrowszy od wyhodowanego z ikry bez udziału pary rodzicielskiej, gdyż wszelkie sztuczne namiastki pokarmowe oraz żywe pokarmy stosowane przez hodowców, choć dają dobre rezultaty nie mogą jednak zastąpić pokarmu wydzielanego przez rodziców.
________________ 1) Chodzi tu o dwa znane gatunki: Symphysodon discus – dyskowiec właściwy, czerwony, turkusowy, Royal-blue lub Pompadour oraz Symphysodon aequifasciata – paletka zielona i jej podgatunki S.a.axelrodi – paletka brązowa i S.a.haraldi – paletka niebieska. 2) Por. A. Latusek – Wskazówki dla nabywających karasie ozdobne. Zbiór informacji fachowych Klubu Miłośników Złotych Rybek przy ZG PZA, 1977. 3) Chodzi tu o takie pasożyty jak: Hexamita (syn. Octomitus), Capillaria, Spironucleus symphysodobis, Ichthyośpridium, Gyrodactylus i inne. W chwili obecnej istnieją już sposoby leczenia chorób pasożytniczych u dyskowców i paletek, a literatura fachowa podaje dokładne metody ich zwalczania. 4) Por. też „Akwarium” zeszyt nr 25(1:75), s. 24-29. 5) U młodych ryb importowanych z Azji południowo-wschodniej (Singapur, Bangkok, Hong-kong) zaobserwować można piękne, intensywne ubarwienie, Jest ono uzyskiwane sztucznie, przez dodawanie do karmy środków hormonalnych i witamin. Szybko jednak w akwariach domowych zanika i rybki najczęściej